Blog

Geïntegreerde gewasbescherming, nog een lange weg te gaan
In de Toekomstvisie gewasbescherming 2030 is de ambitie opgenomen om via geïntegreerde gewasbescherming ziekten, plagen en onkruiden te beheersen in de land- en tuinbouw. Dat is een mooi streven, wie wil dat nou niet?

De weg ernaar toe is echter een route vol hobbels en omwegen. Bestaande belangen, gewoontes en ingesleten werkwijzen staan vaak een snelle wijziging in de weg. De druk om te veranderen wordt wel steeds groter, vooral ook door omwonenden die steeds vaker rechtszaken aanspannen. Er zijn veel partijen bij betrokken met allerlei taken, zoals ook te lezen is in het Uitvoeringsprogramma Toekomstvisie Gewasbescherming 2030. Een transitie maken met veel partijen kost tijd, veel tijd. Voor dat laatste is weinig oog. We leven immers in een maatschappij waar alles snel, snel moet. Korte lontjes, weinig tijd en door. Dat is echter niet hoe het werkt met transities. Het is een complex proces waar we doorheen moeten.
Er wordt al ontzettend veel gedaan in de sector zelf om de emissie van gewasbeschermingsmiddelen te verminderen. Onder andere door bijvoorbeeld precisielandbouw toe te passen. Het is fascinerend om te zien hoe robotica heel nauwkeurig kan spuiten op de vrucht of de plant. Hierdoor wordt zo min mogelijk gebruikt en verspild.

Wat is nu eigenlijk geïntegreerde gewasbescherming? In de Toekomstvisie wordt de volgende definitie gehanteerd: “een aanpak die gebruik maakt van diverse methoden om ziekten, plagen en onkruiden te beheersen en te bestrijden. Daarbij wordt de inzet van gewasbeschermingsmiddelen zo veel mogelijk voorkomen door het toepassen van preventie, niet chemische maatregelen, biologische bestrijders en teelttechnische maatregelen. Waar gewasbeschermingsmiddelen nodig zijn hebben laag-risicomiddelen de voorkeur en worden emissiebeperkende technieken ingezet om de uitstoot naar het milieu te verminderen, zoals precisieland- en tuinbouw.“

Verder staat er nog bij dat door de combinatie van verminderd gebruik en nagenoeg geen emissies dat omwonenden hun woonomgeving als veilig ervaren. Dat laatste lijkt me een illusie. Eerlijk gezegd denk ik dat het onhaalbaar is om iedereen tevreden te stellen. Het streven naar 0,00 emissie is gewoon niet haalbaar. Het is een oneerlijke voorstelling van zaken dat we het in de moderne voedselvoorzienende landbouw geheel zonder chemische gewasbeschermingsmiddelen kunnen stellen. Oogsten die mislukken door het aanvreten van gewassen of door onkruid hebben een prijs. Is de consument bereid die prijs te betalen?

Onterechte spuitzone op agrarisch perceel
Het credo in Nederland is op dit moment, ‘bouwen, bouwen en nog eens bouwen’. Er moeten meer woningen worden gebouwd, en dus moet vrijwel alles wijken voor dit belang. Behalve nieuwe woningen, worden er ook veel bestaande voormalige agrarische bedrijfswoningen omgezet naar burgerwoningen. Ook agrariërs zelf doen hier aan mee. Vaak vanuit geldgedreven motieven. Een burgerwoning levert bij verkoop immers meer op dan een bedrijfswoning of een plattelandswoning. In de praktijk heb ik veel schrijnende situaties gezien met grote burenruzies als gevolg van korte termijn politiek. Wonen en agrarische activiteiten passen meestal niet zo goed bij elkaar. Deze functies hebben elk hun eigen dynamiek. Nieuwe bewoners willen meestal niet de lasten, zoals stank en stof ervaren. Bekijk als gemeente altijd het gebied, is het wel gewenst om in een agrarisch gebied woningen te bouwen of te transformeren? Kijk verder dan wetgeving of de VNG-brochure. Gezond verstand kan geen kwaad in dit soort situaties, ook bij de afweging inzake ETFAL.

In een uitspraak van 23 april 2025 van de Afdeling wordt een gemeente op de vingers getikt vanwege een onterechte spuitzone op agrarische grond van een intensieve veehouderij. Het vastgestelde bestemmingsplan maakt de bouw van 160 woningen met voorzieningen mogelijk. Een van de beroepsgronden heeft betrekking op de juridisch vastgelegde spuitzone op zo’n 3,4 ha agrarische grond. Het leidt volgens appellant tot een ernstige beperking van de bedrijfsvoering. Op het moment van vaststelling van het bestemmingsplan wordt de grond niet gebruikt voor het telen van gewassen. De Afdeling overweegt onder meer als volgt:

“Anders dan de raad meent, is de Afdeling van oordeel dat het niet onaannemelijk is dat de maatschap op termijn haar bedrijfsvoering wijzigt, in die zin dat op de gronden rondom het plangebied ook kippen zullen worden gehouden en/of gewassen zullen worden geteeld. (…) Voor het telen van gewassen is van belang dat de maatschap aanvullend heeft toegelicht dat zij op een agrarisch perceel dat iets verder van haar bedrijf en daarmee van het plangebied ligt, maïs teelt. Omdat zij gebruik maakt van subsidie uit het Gemeenschappelijk landbouwbeleid moet zij zich ook houden aan de daarbij geldende conditionaliteiten. Een van die conditionaliteiten gaat over het roteren van gewassen en leidt ertoe dat zij uiterlijk in 2026 een jaar maïs moet telen op een van de percelen rondom haar bedrijf, en dus bij het plangebied. Volgens de maatschap kan het telen van maïs plaatsvinden naast de beoogde bedrijfsuitbreiding van het houden van vleeskuikens. De raad heeft deze toelichting van de maatschap niet weersproken en de Afdeling acht het, gelet op deze toelichting, niet onaannemelijk dat de maatschap in de nabije toekomst ook haar percelen bij het plangebied zal gebruiken voor het telen van gewassen. De raad heeft onvoldoende bezien wat de gevolgen zijn van de spuit- en uitloopzone voor de gebruiks- en daarmee bedrijfsmogelijkheden van de maatschap (…).” Lees meer in r.o. 14.3.

Regelmatig wordt de vraag gesteld wat nu gevoelige functies zijn bij het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Met name in de ruimtelijke ordening bij de transformatie van het buitengebied komt dit vraagstuk vaak voor. Gevoelige functies zijn plaatsen waar regelmatig en voor een groot gedeelte van de dag mensen verblijven of samenkomen. Denk hierbij aan woningen met tuinen, kinderdagverblijven en kantoren. Neem dit ruim, het gaat om de gezondheid van mensen. Hanteer dus niet alleen jurisprudentie maar gebruik hierbij ook je gezond verstand. Is het wel zo verstandig om tussen of nabij bloesembomen te wonen? Het staat prachtig, maar het heeft ook een keerzijde. Vraag je altijd af hoe lang er mensen verblijven op een plek.

Bij gevoelige functies is het belangrijk om voldoende afstand te nemen van agrarische percelen met open teelten waar intensief en vaak wordt gespoten. Met name bij boomgaarden waar frequent en zij- en opwaarts wordt gespoten is de kans op drift richting bijvoorbeeld een woning met tuin aanzienlijk. Onderschat dit niet. Behalve het gezondheidsaspect is het ook belangrijk dat de agrariër ruimte heeft voor de agrarische activiteiten. De combinatie wonen en agrarische activiteiten is niet altijd gelukkig. Beiden activiteiten hebben een andere dynamiek die beiden ruimte nodig hebben.

De spuitzone die in de praktijk wordt gehanteerd in de ruimtelijke ordening is een richtafstand. Helaas wordt die nogal rigide uitgelegd alsof het wetgeving is. Vanwege mogelijke drift bij het bespuiten van appel- en perenbomen in een boomgaard is het verstandig voldoende afstand te houden tussen een boomgaard en gevoelige functies, zoals woningen met tuinen. De 50 meter spuitzone is echter een in de praktijk gegroeide vuistregel en geen wetgeving of rocket science. Nog steeds wordt er krampachtig aan vastgehouden, ook in recente rechtspraak. Wat voldoende afstand is hangt af van veel factoren en van de omstandigheden, en die zijn niet zwartwit. Op dit moment wordt Nederland op slot gezet door rigide toepassing van de 50 meter zone, zowel bij weilanden als bij boomgaarden. Zwartwit, zonder enige nuance. Het slaat nergens op en is schijnzekerheid.

De richtafstand kent zijn oorsprong uit het Streekplan 1996 van de provincie Gelderland en is inmiddels al meer dan 25 jaar oud. Relevant is te vermelden dat in die tijd de regelgeving met betrekking tot het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen beperkt was en er nauwelijks rekening werd gehouden met de toepassing van bijvoorbeeld driftreducerende spuitmethoden, zoals driftreducerende spuitdoppen. Ook de toelatingsprocedure van gewasbeschermingsmiddelen was in die tijd door minder regels en vereisten omgeven dan nu het geval is. Verder was er in die tijd amper sprake van geïntegreerde gewasbescherming of het streven naar duurzaam gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.

Een verantwoorde afstand tussen gevoelige functies en agrarische percelen met open teelten hangt onder meer af van het soort teelt ter plaatse, toxiciteit van de gebruikte middelen, rijsnelheid van de spuitmachine, gebruikte spuitmethode, windsnelheid- en overheersende windrichting en andere plaatselijke omstandigheden. Drift uit bijvoorbeeld een appel- of perenboomgaard is door de aard van de bespuitingen, met name op- en zijwaarts gericht spuiten en hoge spuitfrequentie, intensiever dan bijvoorbeeld bij bespuitingen in de lage bomenteelt waar neerwaarts wordt gespoten.

Helaas worden we in Nederland in de ruimtelijke ordening geleid door de juridische werkelijkheid, ambtelijke checklists, emotie en door modellen, nauwelijks door feiten. Dat is bijzonder jammer, want de juridische werkelijkheid bestaat naast de feitelijke realiteit en wetenschap. Modellen zijn belangrijke hulpmiddelen, maar geen zwartwit waarheid. De realiteit is complex en weerbarstig en zit vol nuances. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is bovendien volop in beweging en de agrarische wereld ook, jammer dat er zo eenzijdig naar gekeken wordt! Er is vooral veel angst onder gemeenten: bang om beslissingen te nemen of de regie te pakken. Heel jammer en onnodig beperkend.